Öğrenilmiş Çaresizlik

Dramsal anlatımı salt trajediye dönüştürüp hüzün dalgalanmalarında okuyucusunu boğmayan bir anlatı gücü ile karşı karşıyayız. Funda Özsoy Erdoğan’ın Ötüken Neşriyat tarafından yayımlanan üçüncü hikâye kitabı Öğrenilmiş Çaresizlik’ten bahsediyorum.
Kitap yüz elli yaprak, altı ana hikâyeden oluşuyor ve yazarın vefat eden kız kardeşi Feyza Özsoy’a özlem dolu ithafıyla başlıyor. Yazarın diğer iki eserine kıyasla, Öğrenilmiş Çaresizlik’te kurgusal zincirlemeler açısından çıtayı hayli yükseltip iç içe geçmiş anlatım tekniklerinin (daldırma, bilinç akışı, iç monolog) altından ustalıkla kalktığı görülüyor. 

“Öğrenilmiş Çaresizlik” bir psikoloji terimi. Bir canlının olumsuz bir durum karşısında çıkış yolu bulamamasının doğurduğu bir tür alışkanlık, duygu kaybı. Bu alışkanlık, onu değiştirebileceği, baş edebileceği durumlarda da kontrol ediyor. Daha çok değişik hayvanların eğitiminde bir yöntem olarak kullanılıyor öğrenilmiş çaresizlik. Funda Özsoy Erdoğan, Ötüken Neşriyat yayınları arasında çıkan üçüncü hikaye kitabına Öğrenilmiş Çaresizlik adını vermiş. Yazarın bir söyleşide kendisini hayatın acemisi gibi tarif ettiğini, herkesin kolayca yapıp ettiklerini hayretle izlediğini anlattığını hatırlıyorum. Sanırım aynı söyleşide hayata karşı kırgınlıklarının, bastırılmış öfkelerinin olduğunu da söylüyordu. 

Funda Özsoy ERDOĞAN’ın “Öğrenilmiş Çaresizlik” adlı son kitabında, yüreklerine takılan zincirleri çıkarmak için çaba göstermeyen, çaresizliği kabullenmiş insanların öyküleri yer alıyor. Kitabın ismi seni yanıltmasın.”Öğrenilmiş çaresizlik” kavramı deneysellikten, davranışçı yaklaşım literatüründen, laboratuvarlardan uzaklaşıp bizzat yaşamın içinde vücut bulmuş hâliyle karşımızda.

Funda Özsoy Erdoğan’ın “Sana Yazdığım Bir Mektup Olsam” ve “Gülümsemeyi Unutma” kitaplarının ardından beklediğimiz üçüncü hikâye kitabı “Öğrenilmiş Çaresizlik” 2014 yılının ilk yarısında yayımlandı. Ötüken Yayınları’ndan çıkan, içeriği kadar ismi ile de dikkat çeken kitap üzerine yazarla keyifli bir söyleşi gerçekleştirdik. Funda Hanım, Marmara Üniversitesinde Türk Dili ve Edebiyatı ve İstanbul Üniversitesi İletişim Fakültesinde gazetecilik eğitimi aldığınızı; uzun zamandır Türk Edebiyatı dergisinde, zaman zaman da Dergah’ta hikayenin yanı sıra kitap eleştirileri de yazdığınızı biliyoruz.

Yaşamak en büyük öğretmendir. İnsana hayatın iniş çıkışlarını, yaşamak kaygısı öğretebilir. Hayatın teorisi olmaz. Alana inmek ve olaylarla yüz yüze gelmek gerekir. Yaşarken öğrenen insanlar hayata daha sıkı tutunurlar ve yenilgilerini bir ders olarak yanı başlarında tutarlar. Funda Özsoy Erdoğan,“Öğrenilmiş Çaresizlik” adlı yeni hikâye kitabında hayata yenilmiş insanları anlatıyor. Büyük şehrin koşuşturmasına, yenilgilerine ve ayakta durma mücadelelerine şahitlik ediyor yazar. Bir yolculuğa çıkar gibi Funda Özsoy Erdoğan’ın üçüncü hikâye kitabı “Öğrenilmiş Çaresizlik”. Türk Edebiyatı Dergisi’ndeki hikâyeleriyle tanınan yazar, yazma eylemine gönül vermiş, kalemi kuvvetli yazarlardan.

Kimi kitaplar üzerine konuşmak çok zordur. Tıpkı kimi acılar gibi... Acıyı paylaşmak. Daha çok susarak yaparız bunu. Acısını paylaştığımız insana suskunluğumuz teselli olur. Suskunluktur paylaşılan. İşte “Öğrenilmiş Çaresizlik” de öyle bir kitap. Okunduğunda kocaman bir sükûtla ona ortak olabileceğiniz bir eser. Funda Özsoy Erdoğan’la son öykü kitabını konuştuk.

Öğretilmiş çaresizlik kavramına, ayağından bağlı filler, cam bölmedeki köpekbalıkları ile aşinaydık. Ama bir hikâye kitabına da isim olması şaşırtıcı geldi. Gerçi hikâyeleri okuduktan sonra ‘Bu kitaba bundan daha güzel bir isim olamazdı.’ diyor insan. Siz isimi belirleyip sonra kitabı yazanlardan mısınız? Yoksa kitabı yazıp sonra ismini koyanlardan mı? Bu kitabın serüvenini biraz anlatabilir misiniz?

-Evet, haklısınız; “öğrenilmiş çaresizlik” aslında davranışçı bir psikoloji kuramının adıdır. Böyle söyleyince fazla bilimsel geliyor kulağa. Ama hayatımızın tam da merkezinde yer alacak kadar iç içeyiz onunla. Karakterimizin kaderimizi oluşturduğunu düşünenlerdenim ben.